Enstitümüz, 31 Temmuz 1933 tarihli üniversite reformu sonrası açılan İstanbul Üniversitesi’nde Türk İnkılabı Enstitüsü adıyla kurulmuştur. Bu özelliğiyle Türkiye’nin ilk İnkılap (Tarihi) Enstitüsü’dür. 21 Nisan 1971’de Atatürk Devrimleri Enstitüsü, 12 Eylül 1980 askeri darbesinden sonra 23 Mart 1983’de, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü adını almıştır. Kuruluşunda, Yusuf Hikmet Bayur, Yusuf Kemal Tengirşek, Mahmut Esat Bozkurt, ve Recep Peker gibi ilim ve siyaset adamları dersler vermişlerdir. Recep Peker, o günlerde bu derslerin amacını şu sözlerle açıklamıştır:

“Bu derslerin amacı, inkılap devrini yaşamış, o devri hazırlamış insanların ruhunda en kuvvetli ileri hareket unsuru olan sıcaklığı ve heyecanı, ulusal çalışma hayatına çıkacak olan genç Türk nesillerine yeni unsuru aşılamaktır ve onları yaşadığımız inkılap prensipleri ile yetiştirip vazifeye hazırlamaktır.”

Enstitü olarak amacımız, Atatürk İlkeleri ve Cumhuriyet Tarihi alanlarında lisansüstü (yüksek lisans ve doktora) çalışmalar yapılmasını sağlamaktır. Ayrıca, Türkiye’nin komşu ülkelerde yaşayan Türk ve akraba topluluklarının tarih ve kültürleri üzerinde lisansüstü araştırmalar yapılmasına imkân vermek de amaçlanmıştır. Enstitümüz de 1985-1986 eğitim ve öğretim yılından itibaren yüksek lisans, 1988-1989 eğitim ve öğretim yılından itibaren ise doktora programları yürütülmektedir. Ayrıca, İstanbul Üniversitesi’nin çeşitli fakülte ve yüksekokullarında okutulan Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi derslerini verecek öğretim elemanlarının görevlendirilmesi ve üniversiteye alınan aday memurlara Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi dersi verilmesi de Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü'nün faaliyetleri arasındadır.

Tüm bunların yanında Enstitümüzde özel bir kütüphane ve bir toplantı salonu bulunmaktadır. Kütüphanedeki bütün yayınlar demirbaş defterine işlenmiş ve fiş kataloğu düzenlenmiş olup ayrıca bilgisayar ortamında da kaydedilerek elektronik bir katalog oluşturulmuştur. Toplam kitap sayısı, tezler ve süreli yayınlar dâhil 5.000 civarındadır.